01 maja 2019

Telewizja Centralna Związku Radzieckiego

Poniżej zarys jak wyglądały kanały Telewizji Centralnej Związku Radzieckiego (TW ZSRR), bez wdawania się zbytnio w ich historię. Przedstawiono też kanały będące ich następcą i możliwości odbioru w Polsce

Telewizja Centralna ZSRR składała się z sześciu programów, nadawanych w języku rosyjskim, przy czym tylko programy I i II były dostępne na prawie całym terytorium. Problemem w rozwoju Telewizji Centralnej była duża powierzchnia obszaru państwa i różne strefy czasowe. Dopiero rozwój kosmonautyki to zmienił, uruchomiono satelitarny przesył sygnału przez satelity o nazwie Orbita. Programy I i II dzięki systemowi Orbita docierały do dalekich zakątków kraju i miały po 4 odmiany z przesunięciami czasowymi +2, +4, +6 i +8 godzin dla różnych stref czasowych, przy całodobowej pracy. Takie rozwiązanie z przesunięciem czasowym programu jest stosowane do dzisiaj w Rosji.

Każda rzeczpospolita radziecka miała prawo do posiadania jednego własnego programu telewizji. Władze każdej z rzeczpospolitych miały podmiot o nazwie Państwowe Radio i Telewizja, np. Państwowe Radio i Telewizja Białoruskiej SRR, które nadawały program telewizyjny pod nazwami Telewizja Białoruska (BT), Telewizja Ukraińska (UT), Telewizja Litewska (LTV) itd. Z prawa tego nie korzystała tylko Rosyjska FSRR, ale o tym niżej przy Programie II.

Program I Telewizji Centralnej (TC1, Первая программа ЦТ, ЦТ-1) był głównym i najszerzej dostępnym programem.
Był dostępny także w Polsce. W Warszawie nadawała go Telewizja Polska, w zamian w Moskwie miała być nadawana TP Polonia ale do tego nie doszło. W 1994 roku jego kontynuacji znacznie zmniejszono zasięg do Warszawy i najbliższych okolic w zamian uruchamiając TP3 Warszawa, a w 1997 roku wyłączono przy biernej postawie Rosji. Telewizja Polska nadawała Program I Telewizji Centralnej ZSRR także w Szczecinie z budynku TP, co najmniej do 1996 roku. Telewizja Polska otrzymała także odbiornik i planowała uruchomić nadawanie w Katowicach-Kosztowach. Oprócz tego na małym obszarze Program I TC był dostępny w Chojnie (od 1983 roku, zasięg 3 km), Stargardzie Szczecińskim i Świnoujściu – tam nadawała go Armia Radziecka dla swoich jednostek, oraz w Poznaniu, gdzie nadawał go ze swojego budynku Konsulat Generalny ZSRR. Oczywiście również w Legnicy był Ośrodek Telewizyjny od początku lat 70. przekazujący Program I (okazjonalnie mógł on nadawać własny program). Sygnał był przeznaczony również dla Polaków w zasięgu sygnału 40 km. W 1992 roku, tuż przed wycofaniem, częstotliwość wynajęto prywatnej polskiej Telewizji Kwadrat. Pozostały nieurzeczywistnione plany by I Program Telewizji Centralnej ZSRR był stopniowo coraz bardziej dostępny i nadawany jako program 4 Telewizji Polskiej (do lat 90. planowano i częściowo wdrażano uruchomienie 3 ogólnopolskiego programu Telewizji Polskiej, dlatego przekaz telewizji radzieckiej miał być programem 4 Telewizji Polskiej, a programy regionalne Telewizji Polskiej miały mieć numer 5).
Z innych krajów demokracji ludowej Program I TC najszerzej był dostępny w Bułgarii, gdzie w piątki program 1 telewizji bułgarskiej nadawał główne wydanie dziennika „Czas” („Время”) Programu I TC jako przekaz bezpośredni (bez tłumaczenia). Później telewizja bułgarska uruchomiła swój program 3, na którym była retransmisja Programu I TC.
Obecnie zamiast Programu I TC jest Kanał Pierwszy (Первый канал), należący do państwa rosyjskiego i, podobnie jak poprzednik, także ma największy zasięg w Rosji. Posiada on wersję międzynarodową na Europę pod nazwą 1TVRUS Europe, bez przesunięcia czasowego, dostępną na satelicie Eutelsat Hotbird 13B. Ta odmiana programu jest włączona do listy programów PolSatu Cyfrowego pod nieco mylną nazwą ORT International, na kanale o numerze 426.

II Program Telewizji Centralnej (TC2, Вторая программа ЦТ, ЦТ-2) był także szeroko dostępny w Związku Radzieckim, nieco mniej niż I.
Rosyjska FSRR jako jedyna nie miała programu telewizyjnego należącego do władz rzeczpospolitej radzieckiej, bo i nie było takiej potrzeby. Pod koniec istnienia Związku Radzieckiego Borys Mikołajewicz Jelcyn upomniał się o prawo do posiadania własnego programu przez władze Rosyjskiej FSRR, aby stworzyć opozycję wobec Telewizji Centralnej. Stworzenie od podstaw całego programu było niemożliwe, dlatego w Telewizję Rosyjską przekształcono znaczną część Programu II Telewizji Centralnej. Program II dzielił czas antenowy z Telewizją Rosyjską do czasu rozpadu Związku Radzieckiego. Później Telewizję Rosyjską oznaczono cyfrą 1, przez co do dziś w Rosji mamy dwie jedynki. Obecnie jest to program Rosja 1 (Россия 1) należący do telewizji państwowej Rosji.
Posiada on program w wersji międzynarodowej na Europę pod nazwą RTR Planeta, bez przesunięcia czasowego, dostępną na satelicie Eutelsat Hotbird 13C.

Program III Telewizji Centralnej (TC3, Третья программа ЦТ, ЦТ-3) był stanowiony przez Program Moskiewski Telewizji Centralnej (PM, Московская программа ЦТ, МП) był przeznaczony dla Moskwy, Obwodu Moskiewskiego, Tweru i Riazania, odbierany też w obwodach sąsiadujących z Moskiewskim.
Dziś jest to TW Centrum (ТВ Центр) i należy do władz miejskich Moskwy.
Posiada on wersję międzynarodową jako TV Centr International (ТВ Центр International), dostępną na satelicie Astra 5B.

Program IV Telewizji Centralnej (TC4, Четвёртая программа ЦТ, ЦТ-4) był programem edukacyjnym i popularnonaukowym. Dostępny był w europejskiej części Związku Radzieckiego. W razie wydarzeń sportowych pojawiał się w nim przekaz z nich. Był też wykorzystywany jako zapasowy w czasie krótkich przerw technicznych dla programów I i II.
Po rozwiązaniu ZSRR został sprywatyzowany jako NTW (НТВ). Później NTW został przejęty przez Gazprom Media.
Posiada on wersję światową pod nazwą NTV Mir (НТВ Мир), dostępną na satelitach Eutelsat Hotbird 13C i Astra 5B.

Program V Telewizja Leningradzka (TC5, Пятая программа ЛТ), tudzież zwany jako Program Leningradzki Telewizji Centralnej (PL, Ленинградская программа ЦТ, ЛП). W zasadzie stanowił oddzielną telewizję. Miał swoją siedzibę w Leningradzie i był przeznaczony dla Obwodu Leningradzkiego i okolic oraz dla Litewskiej, Łotewskiej i Estońskiej SRR. Był najstarszym programem w Związku Radzieckim. Nadawany był też w Moskwie. Po rozwiązaniu ZSRR został sprywatyzowany, ograniczono jego nadawanie do Obwodu Leningradzkiego. Dzisiaj jest pod nazwą Piąty Kanał (Пятый канал) i jest kanałem dostępnym ogólnie.

Program VI Telewizji Centralnej (TC6, Шестая программа ЦТ, ЦТ-6) był kanałem technicznym, nadawanym z małą mocą, dostępnym tylko w Moskwie i najbliższych okolicach. Wykorzystywała go Obrona Cywilna do służby alarmowej. W 1980 roku pokazywano na nim przekaz na żywo z Igrzysk Olimpijskich w wersji pierwotnej (w całości, bez komentatora). Później pokazywano w ten sposób też inne wydarzenia sportowe oraz puszczano inne programy. Obecnie kontynuatorem jest program Mecz! TW (Матч! ТВ) należący do Gazprom Media.

Dziś byłe programy Telewizji Centralnej Związku Radzieckiego są wyłącznie programami rosyjskimi, a naziemne częstotliwości po nich w byłych rzeczpospolitych radzieckich zostały przeznaczone na inne programy. Niemniej Pierwszy Kanał, Rosja 1 i Piąty Kanał próbują w jakiś sposób odzyskać swoje dawne zasięgi w pozostałych krajach byłego Związku Radzieckiego.

Równolegle Pierwszy Kanał, Rosja 1, TW Centr i NTW mają swoje odmiany przeznaczone na różne obszary świata, dostępne bezpłatnie w telewizji satelitarnej. Obecnie dla Polski przewidziane są właśnie odmiany międzynarodowe tych programów – nie ma dostępu do pierwotnych wersji tych programów, ani nie są tworzone wersje tworzone oddzielnie dla Polski.